Gratis experimenteren: Suplistor

In 1981 kocht ik op de jaarlijkse verkoop van de VERON afdeling Centrum voor fl. 1,- een uitpuilende doos ‘gebruikte elektronicaonderdelen’ uit een nalatenschap. Thuisgekomen bleek er van alles en nog wat in te zitten variërend van afgeknipte draadbomen, autobougies, oude fietsdynamo’s, dolgedraaide schakelaars en half afgebouwde of juist weer deels gesloopte (hoe zie je het verschil?) schakelingen op plankjes en zelf gebogen aluminium chassis. Kortom aan het grootste deel van het spul had ik niets, maar daar was de prijs dan ook naar. De doos bevatte echter ook een stuk of wat ronde, zwarte objecten met het opschrift ‘Suplistor’ het nummer ‘4003’ en de toevoeging ’Made in Belgium’. Geen idee wat dat was. Nadat de doos helemaal was leeg gehaald bleken er acht van deze ‘Suplistors’ in te zitten. Twee nieuwe in de originele verpakking, een was half open gesloopt, een exemplaar op een stukje aluminium waaraan oude radio- en TV- onderdelen waren gesoldeerd en de overige vier waren naast elkaar gemonteerd op een plaatje aluminium en van onderen deels bedraad.

Suplistor
De voet is een gewone TO-3 behuizing en het geheel leek me het beste te omschrijven als een ‘2N3035 tor met een hoge hoed op’. Een grappig ding dat na enige tijd, in verband met een verhuizing, weer terechtkwam in een andere doos vol elektronica en daarna, omdat er inmiddels nog een tweede verhuizing overheen gegaan was, vergeten tot ergens halverwege de jaren negentig. Bij een zolderopruiming kwamen ze weer boven water en leek het me leuk om me eens wat meer in deze vreemde ‘torren’ te verdiepen.

Datasheet
Bij een van de twee nieuwe exemplaren die nog in de originele verpakking zaten, bleek een blaadje met praktische gebruiksvoorschriften, in het Nederlands (beter Vlaams) en aan de andere kant van het papiertje dezelfde tekst in het Frans. Ook vond ik onder in de doos met spullen een datasheet, ook weer in het Vlaams en Frans. Trots staat voorop vermeld: ‘Goude Medaille van het Internationaal Salon voor Uitvinders Brussel 1962’. Als fabrikant (of leverancier?) staat vermeld ESB oftewel ANC. ETS SUPLI p.v.b.a. aan de Middaglijnstraat, 30, Brussel 3 tel. 17.84.05 / 17.29.05. Informatiever is de vermelding van de functie van de Suplistor: ‘Een miniatuur geluidsversterker’.

Klik op de afbeelding voor het datasheet van de Suplistor

Geluidsversterker
Bij het doornemen van het datasheet werd me al snel duidelijk dat de Suplistor feitelijk een ‘primitief  IC’ genoemd kan worden. Als toepassing staat in het datasheet: ‘De “Suplistor” werd speciaal ontwikkeld om, gans alleen, de laagfrequentversterking nodig voor het voeden van een of twee luidsprekers op zich te nemen, met een ingangssignaal van dezelfde grootte als beschikbaar aan de klemmen van een pick-up of aan de uitgang van de opsporingsversterker van een radio-ontvanger’. Als ‘specialiteit’ wordt vermeld dat de signaal/geluid verhouding van de Suplistor een factor 10 gunstiger is dan van ‘een versterker met drie verdiepingen’.  Bij een ingangsimpedantie van 20 kΩ is de versterking meer dan een miljoen maal. Voor een uitgangsvermogen van 1 Watt moet het ingangssignaal dan 0,142 Volt zijn. Dit is ongeveer het niveau dat een element van een kristalpick-up afgeeft. Destijds vrijwel het enige type element (hoogohmig) dat bij standaard pick-ups werd gebruikt. Het datasheet geeft een voorbeeld van een schakeling voor een dergelijke 1 Watt pick-up versterker.

Radio Bulletin
Bij het doornemen van het datasheet verwonderde het me dat ik nog nooit eerder van een Suplistor had gehoord of er zelfs maar een vage referentie naar had gezien. Immers wat is mooier dan met een paar losse onderdelen een complete laagfrequent versterker te kunnen maken. Begin jaren zestig was het bouwen van een LF versterker met torren nog een klus terwijl buizen voor laagvermogen versterkers toch echt hun langste tijd hadden gehad. Zo had je in die jaren van die ‘tienerkamer kofferpick-ups’ waarin een eenvoudige buizenversterker (ECL 86) of een simpel transistorversterkertje met germanium torren (AC-127 / AC -128 gepaard) werd toegepast. De Suplistor zou hiervoor, maar ook in autoradio’s of tal van andere apparaten een ideale toepassing kunnen zijn. Na een paar avonden speurwerk in oude jaargangen van Nederlandse elektronicabladen uit die tijd trof ik in Radio Bulletin van januari 1966 een kort artikeltje over de Suplistor aan.

Onder de titel: “De Suplistor, en nieuw versterker onderdeel’ beschrijft H. Hinlopen (destijds een bekend auteur van elektronicaartikelen en boeken) de Suplistor waarbij hij zo te zien dezelfde datasheet als uitgangspunt neemt. Aan de bijgeplaatste foto te zien heeft hij echter zelf ook een experimentele versterkerschakeling met een Suplistor gemaakt. Hinlopen schrijft: ‘Een nieuwe ontwikkeling op het gebied der halfgeleiders – de uit België afkomstige Suplistor –  is sinds enige tijd in ons land verkrijgbaar.De Suplistor bestaat uit drie in een huis ondergebrachte germanium-transistoren, die in emissorschakeling met elkaar zijn gekoppeld. Deze cascadeschakeling resulteert in een hoge versterkingsfactor, namelijk 100.000. Het vermogen mag maximaal 2,5 Watt bedragen. De Suplistor bezit een signaal-ruisverhouding van circa 70 a 80 dB, terwijl door de directe koppeling van de transistoren de faseverschuiving gelijk is aan die van een enkele transistor.”

Hinlopen spreekt van een versterking van 100.000 maal i.p.v. een miljoen maal zoals het datasheet geeft, maar naar ik aanneem is dit een drukfoutje in RB en is gewoon een nul te weinig afgedrukt. Verder wijst Hinlopen er nog op dat de Suplistor, dankzij de interne directe koppeling, zowel als gelijkstroom als wisselstroom versterker gebruikt kan worden  en dus bijvoorbeeld behalve als geluidsversterker ook kan worden gebruikt voor het maken van RC-generatoren, relaisversterkers en gelijkspanningsversterkers.

Als nadeel wijst hij op het hoge stroomverbruik zodat de Suplistor zich minder leent voor toepassingen met batterijvoeding maar in eerste instantie gebruikt kan worden in apparatuur met een netvoeding of accuvoeding (auto of boot).

Klik op de afbeelding voor het volledige artikel

Behalve dit korte – slechts anderhalve bladzijde – artikel ben ik in de Nederlandse literatuur de Suplistor niet meer tegengekomen.  Voor het schrijven van dit artikel ben ik eens gaan zoeken op internet of daar niet meer te vinden zou zijn. Het leverde een hit op. In het Duitse vakblad Funkschau is in 1965 de Suplistor genoemd. Maar ook hier slechts eenmaal.

Twee decennia later
Dit alles schreef ik bijna 20 jaar geleden al in klad. Mijn plan was destijds met Suplistor te experimenteren en daarover een artikel voor een elektronicablad te schrijven. Het  experimenteren zou ik in de vrije uurtjes op het werk doen want als hoofd van een telecom testlab had ik alle denkbare professionele meetapparatuur,  mooie werkbanken met voedingen, soldeerbouten en zelfs lades vol C’s en R’s bij de hand. Helaas, het bleef bij een plan. De Suplistor die ik hiervoor had uitgekozen heeft in het lab wel een paar jaar op m’n bureau staan pronken, maar het experimenteren kwam er gewoon niet van. Bij het veranderen van baan verdween de Suplistor weer in een doos op zolder om daar onlangs weer uit te voorschijn te komen. Opnieuw geïnspireerd door dit wonderlijke stukje elektronica ben ik meteen op internet gaan kijken of er nu meer over de Suplistor te vinden is. Dat viel tegen, pas na enig zoeken vond ik op een Franse website dat de firma Stronic Industrials & Medicals Supplies er  twee te koop heeft. That’s all there is. De Suplistor is ondanks de ‘Goude medaille’ van Brussel 1962, blijkbaar geen doorslaand succes geworden.

Waarom eigenlijk niet? Wat is de reden dat we in al die jaren niet meer van dit veelbelovend ‘wonder der techniek’ uit België hebben vernomen?  Gaf serieproductie een probleem, beviel het niet in de praktijk, was de concurrentie te groot of is het bedrijf van de ontwikkelaars nooit goed van de grond gekomen door gebrek aan kapitaal of onderlinge ruzie? Wie het weet mag het zeggen!

Gratis Experimenteren
Wie zich de Radio Bulletins uit de jaren ‘50 herinnert weet misschien ook nog van de rubriek ‘Gratis Experimenteren’. Onder deze kop verschenen vanaf september 1952 artikelen van zelfbouw omroepdozen gemaakt met AMROH onderdelen. Als je voldeed aan de spelregels (oorspronkelijk ontwerp, relatief makkelijk na te bouwen, vooraf schema opsturen) kreeg je de benodigde AMROH onderdelen gratis door De Muiderkring (MK) thuis gestuurd en kon je aan de slag. Als het product gereed was moest je het opsturen zodat er foto’s van gemaakt konden worden voor een artikel in Radio Bulletin. Je kreeg het daarna weer terug en mocht alles houden.

Wie wil?
Goed voorbeeld doet volgen. Wie eens Gratis Experimenten wil met een Suplistor kan me een mailtje sturen. Voorwaarde is dat je me binnen drie maanden na ontvangst van de Suplistor een verslagje stuurt van de uitgevoerde experimenten met een foto van jezelf met je eindproduct. Van de verslagen en foto’s maak ik dan een samenvattend  artikeltje voor publicatie in dit blad. Afhankelijk van de reacties zal ik de zes beschikbare Suplistors verdelen onder de aanvragers. De gelukkigen kunnen hun Suplistor bij me komen afhalen op de eerstvolgende NVHR-dag.

Mail naar: w.h.kramer@ziggo.nl of bel 06 51 900 606.

‘De Suplistor, een nieuw versterker onderdeel’, Radio Bulletin, Jrg. 35, 1966, februari, blz. 55- 56.

Funkschau, (K) 65/1/2. Auteur heeft dit artikel nog niet kunnen vinden.

Zie o.a. Radio Bulletin, Vol. 24, 1955, No. 4, April, p.251 – 252.

Wim Kramer