14 maart 2023: de Philips Cartomatic buizentesters, door Anton van den Oever
tekst: Frans de Rooij
Omdat ik de laatste tijd veel aan het zoeken was over een radio die ik even snel gekocht had uit jeugdsentiment (Philips 2531), en daar ook regelmatig op de site van de NVHR terecht kwam, zag ik ook dat er lezingen werden gehouden in Driebergen waarbij niet-leden ook welkom waren.
Misschien was het wel leuk om daar als oud-lid weer eens te kijken, vooral omdat het dit keer over Philips Cartomatic buizentesters ging. Ik heb zelf een AVO CT-160 met een centimeter dikke laag stof erop, dus misschien kreeg ik de motivatie om dan eens die AVO op te zoeken. Dus maar eens richting Driebergen waar ik wel het gebouw kon vinden, maar niet de goede ingang. Dus was ik weer 10 minuten te laat.
De lezing werd door Anton van den Oever gegeven die al druk bezig was zijn verhaal te doen aan de hand van een presentatie en het materiaal dat hij had meegenomen. En dat was best wel veel materiaal, want op de tafels stonden vijf stuks Cartomatic buizentesters van verschillende jaargangen, een aantal setjes buisvoeten voor verschillende typen buizen, dan nog testmateriaal, een kaartenbak, en nog meer materiaal waar de aanwezigen nog tekst en uitleg over kregen.
Ik hoef eigenlijk niet te vermelden dat deze testers uit de Philips-fabrieken kwamen, maar dat ze wel allemaal het typenummer GM-7630 hadden.
Anton begon over de geschiedenis van deze buizentester. Tijdens of na de oorlog hebben de ontwerpers bij Philips deze tester ontworpen, en nadat de oorlog was afgelopen kwam de eerste Cartomatic II op de markt in 1946. Weliswaar voor bedrijven, want particulieren konden er geen aanschaffen. Omdat er een metaaltekort was na de tweede wereldoorlog, was deze buizentester in een mooie houten kast gebouwd. De tester was uitgevoerd met veel drukknoppen om zo de instellingen te bereiken die voor een bepaalde buis nodig waren. Ook kon men later een blik op de achterzijde werpen, waar de bedrading mooi weggewerkt was, en het zag er toch wel erg piekfijn uit.
Maar Anton ging verder met zijn verhaal, want het houten kastje beviel niet en er kwam al snel een tweede verbeterde versie. Deze zag er compleet anders uit, want hij leek niet eens op het eerste ontwerp. De batterij drukknoppen aan de linkerzijde op de Cartomatic II was helemaal verdwenen, evenals de opschriften voor die knoppenrij. Wel zat er nu een grote schakelaar ter grootte van een parkeerrem, en voor de rest zag de buizentester er eigenlijk best wel sober uit.
De meter had in plaats van een schaal van 0 tot 50 die bij de II gebruikt werd, nu een schaal met een rood vlak, een klein wit vlakje en een grotere blauwe. Verder was de enkele buisvoet en de twee draaiknoppen weer terug te vinden, en enkele lampjes waren ook weer aanwezig. De instellingen voor een bepaalde buis ging door middel van een kaart, die men als pakket bij de tester kreeg of kon kopen. En op de kaarten komen we later weer op terug.
Maar ook deze versie werd verder ontwikkeld, en de derde versie kreeg onder andere een lampje zodat je kon zien of het apparaat het deed.
Anton bleef enthousiast vertellen over de testers want er kwamen nog wat uitvoeringen voorbij, waarbij er wel minimale verschillen zichtbaar waren. En zo waren we wel bij de koffiepauze aangeland die wel nodig was want de tijd vloog voorbij. Na de pauze ging Anton verder met de lezing want nu werd er ook het gebruik van de kaarten uitgelegd. Deze kaarten ontbreken vaak bij de buizentesters als deze te koop worden aangeboden, maar zonder kaarten heb je eigenlijk niets aan de tester. Elke buistype heeft zijn eigen kaart, dus ontbreken deze dan heb je niets aan de buizentester.
Maar de aanwezigen kregen gelukkig te horen hoe je dan deze kaarten zelf kan maken. Dat maken is best wel nauwkeurig want er moest in een lijnenraster een aantal gaatjes geponst worden. Zit er een of meer gaatjes niet op hun plek, dan kreeg je verkeerde metingen of helemaal geen meting. Voor het zelf maken van de kaarten kon men in de jaren na de oorlog wel gereedschap kopen zoals een ponstang, maar dat gereedschap is nu niet meer te vinden.
Daarom demonstreerde Anton hoe je zelf een kaart kon maken, waar je dan wel op een aantal dingen moest letten, welk gereedschap je kon gebruiken, maar ook dat er slimme mensen waren die zelf gereedschappen maakten om toch nieuwe kaarten te kunnen maken. En die gereedschappen liet Anton ook zien. Zoals het malletje en blok aluminium met gaatjes, waarmee je dan zelf met een slagpons het gaatje kon maken.
Ook werden er andere manieren besproken, en waren er leuke reacties te horen vanuit de zaal. Ook werd er door Anton verteld van welk materiaal die kaarten konden worden gemaakt. Van papier en dan lamineren was een voorbeeld, maar de kaart moet ook nog een bepaalde dikte hebben.
Maar ook nu ging de tijd snel, en nadat Anton de vragen uit de zaal had beantwoord was er ook nog de gelegenheid om eens langs alle apparaten te lopen, elkaars verhalen aan te horen en zelf ook suggesties te spuien.Maar al met al was dit een leerzame en boeiende lezing van Anton waarbij er regelmatig ook gereageerd werd vanuit de zaal. En mede door deze lezing ben ik de volgende dag ook weer lid geworden van de NVHR.