11 april 2023: Groot vermogen power

Meegebracht de al eerder besproken FANE 120 watt versterker met vier maal EL34 en een Type Wiliamson 14 watt versterker met tweemaal 6V6, deze is omschakelbaar naar de stand Ultraliniair en voorzien van loudness control.

Deze lezing gaat in hoofdzaak over de voor Haarlem Elektronics in Haarlem gebouwde FANE versterker. Eigenlijk een verbeterde of zelfs opgevoerde Marshall kloon versterker London City die ik voor de Firma de Waal in Amsterdam, op bestelling heb gebouwd. Met als opdracht een goedkopere prijs en enige aanpassingen.

Belangrijk was dan ook de door mij verbeterde voeding en uitgangtrafo’s die ik in België liet bouwen. Tevens deze zodanig op het chassis te monteren dat de versterker gemakkelijker gedragen kan worden. Bij de Marshall stonden deze op een kant van het chassis met gevolg dat met optillen de versterker scheef aan het handvat hing. Klachten van muzikanten wuifde Jan de Waal weg door te vertellen dat de Engelse rockers meestal op drie hoog wonen en dan gemakkelijker naar een optreden de versterker thuis de trap op kunnen lopen.

Ook de door Marshall gebruikte eind buizen KT88 verving ik door EL34 buizen. Er moesten nogal vlug zeker veertig versterkers gebouwd worden om deze op de muziekbeurs in Frankfurt op de stand van de firma geplaatst konden worden. Ik bouwde alleen de chassis hand-wired en de beklede kasten werden door Vic van de Kuy gemaakt die tevens zorgde voor de geluidsboxen met vier maal 12 inch Celestion luidsprekers. Onze woning leek wel een fabriek, de huiskamer stond vol met lege chassis die besteld waren bij een fabriek.

Verder honderden transformatoren, dozen met onderdelen. Zeker wel 500 EL34 buizen van Siemens en een even groot aantal ECC83 buizen en verders wat er allemaal nodig is om een versterker te bouwen. Mijn vrouw Roos monteerde de onderdelen op de chassis en als ik na mijn normale werk bij de PTT thuis kwam stond mijn eten op de werktafel en kon ik gelijk met de bedrading beginnen. 

Mijn vader die in Amsterdam-Noord woonde en ook een reparatiebedrijf had en veel radioreparatie werk verrichte voor de bekende firma Mackor en geluidverhuur Van Der Hooft in Nieuwendam belde dan ook nog ‘s avonds met de vraag of ik nog ergens in de stad een tv kon repareren. Dat was soms nog een leuke afwisseling waar ik vaak de gekste dingen mee maakte.

Na zo’n ruim honderd chassis was ik het zat en heb de hele bouw overgedragen aan de eerder genoemde kastenbouwer die het dan ook verder groots heeft opgezet.

Als Jan de Waal een defecte 15 inch luidspreker bij het grofvuil nop straat voor de winkel neerlegt, zeg ik tegen hem of ik hem mee mag nemen. Verbaasd zijn antwoord, hij is stuk en onbruikbaar. Ik verzekerde hem dat ik deze wel kan maken en krijg hem mee gelijk met nog vier defecte Celestions van 12 inch met de woorden “laat maar eens zie of dat lukt!“
Het is het begin van mijn luidsprekerreparatiebedrijf, ik liet mij ook gelijk inschrijven onder de naam Peter Johanzen bij de kamer van koophandel. Ach ik was niet de enige maar wel een van de drie die ook spreekspoelen kon wikkelen. Reconen dat kan iedereen wel met enige inspanning. Voor een complete revisie moest men zijn bij RUKA in Amsterdam Noord zijn. De man woonde op een woonark en er was nog iemand in Rotterdam. De meeste rock muzikanten woonden in Den Haag waar ook een grote muziekhandel Servaas te vinden was. In het weekend moest het erg hard met het gitaarspel en dinsdag stond de grote vrachtwagen van Servaas bij mij voor de deur met een hoop stuk gespeelde luidsprekers.

Mijn vrouw wikkelde de spoelen met dubbeldraad om voldoende kopervulling in de magneetspleet te verkrijgen. Een erg precies werk waarbij gelijk de ovendrogende lak werd bij gevoegd. Daarna in de oven. Na getest te zijn was mijn werk de zaak weer in elkaar te zetten. Als Huib Michaelis importeur van Fane luidsprekers met defecte luidsprekers op weg is naar RUKA samen met een gitarist van Q65 uit Den Haag zegt deze, als ze langs Osdorp rijden we kunnen beter naar Johanzen gaan, dat is bij Halfweg rechts af. Zo kwam ik in contact met Haarlem Electronics.

Tijdens de koffie vertelde Huib mij over problemen met zijn vergunning. Waarop ik liet weten dat ik de juiste papieren wel heb. Met gevolg ik werd bij geschreven als adjunct directeur in zijn bedrijf. Eigenlijk hoefde ik niets te doen maar kwam hierdoor wel regelmatig in Engeland. Al snel kwam de vraag of ik ook voor Haarlem Electronics een versterker zou kunnen bouwen. Dat werd dus de Fane versterker. Liefst ruim 100 watt, geen probleem. Dit keer proberen om aan voeding- en eindtrafo te komen om de prijs wat te drukken.

Een balansuitgang was niet zo moeilijk maar een voeding van minstens 350 mA viel niet mee. Bij Radio Twente in Den Haag vond ik trafo’s 300 Volt 200 mA, gelijk gebeld en gevraagd hoeveel ze konden leveren. Het was een restpartij van een fabriek en ongeveer tweehonderd stuks. Als ik die parallel zou monteren kon ik honderd versterkers voorzien van een behoorlijke betrouwbare voeding. De prijs na veel afdingen werd 7 gulden per stuk, maar we sturen ze niet op werd mij verteld, dat weegt zeker bij elkaar 600 kilo. We halen ze wel op met de auto liet ik hem weten.

De beide trafo’s zijn met de hoogspanningswikkelingen parallel aangesloten. Wel op letten met het aansluiten van de primaire wikkelingen! Om de trafo’s gelijk te belasten zijn de gloeidraadwikkelingen in serie geschakeld. De EL34 buizen zijn twee aan twee in serie aangesloten op 12 Volt. De ECC83 buisjes zijn al 12 Volt. Tevens wordt deze 12 Volt middels spanningsverdubbeling middels twee dioden gebruikt voor een instelbare negatieve roosterspanning van de eindtrap.

Om nu net als eerder met de London City weer dagen achtereen te gaan werken aan deze grote hoeveelheid versterkers leek mij niet zo een goed plan. In overleg hebben wij dit werk uitbesteed aan een sociale werkplaats in Haarlem. Ik heb daar ter plekke zelf een moeten bouwen om te laten zien hoeveel tijd dat kost en dat was bepalend voor de prijs die we moesten betalen. Begrijpelijk dat deze arbeiders er veel langer over zouden doen en dan zou het onbetaalbaar zijn. Ik heb daar zeker een week instructie gegeven aan ongeveer twintig man die ieder een deel van het werk zouden uitvoeren. Opvallend dat deze toch zeer gemotiveerd zijn om het erg goed te doen en zelfs trots zijn op wat ze presteren.

Na een paar weken konden we de eerste dertig stuks ophalen en in de winkel van Haarlem Electronics (bekend onder de naam Helios) bleken deze Fane versterkers volkomen en netjes in orde. Als de eerste klanten willen weten of er echt vier eindbuizen in de versterker worden gebruikt en na het afnemen van het achterschot de twee voedingstrafo’s zien, roept een van de jongens “Kijk nou eens ! Dubbele power “.Dat hebben we dan ook gebruikt in onze advertenties.

Als ik later in een artikel schrijf dat ik nog wel weer zo een Fane versterker zou willen terug zien en wil kopen ter herinnering, krijg ik bericht van een gitarist die zojuist is teruggekeerd na een lange tijd in Italië te hebben gewerkt er mee stopt en zijn Fane versterker wel voor mij wil mee brengen. Dat is dan ook gebeurd en staat nu 11 april hier op tafel nog altijd goed werkend. Alhoewel voor een stel nieuwe eindbuizen is het nu wel eens tijd. Maar is nog altijd goed bruikbaar.

Ook deze avond in Driebergen konden de aanwezigen ervaren dat deze krachtversterker nog altijd voor een groot vermogen kan zorgen. De 60 watt 8 ohm JBL120F Oranje Fender luidspreker had het er moeilijk mee en was voor enige zekerheid op de 4 Ohm aansluiting aangesloten om brute over belasting te voorkomen. Het was ook even genieten van het Miller sextet met zang van Sanny Day en Eddy Doornbos onder leiding van Ab de Molenaar.

Piet van Schagen.

Meer foto’s zien? Klik