Bij mijn binnenkomst in het radiocafé neemt Dick Zijlmans mij direct mee naar het lokaaltje en wijst naar het whiteboard. Met stevige rode letters staat daar geschreven "Piet is 80 jaar geworden". Ik ben duidelijk verrast dat men daar aan heeft gedacht. Maar niet alleen dat, ook ons café is nu vier jaar open. Dat betekent bijna 100 lezingen en evenzoveel keer iets anders als onderwerp verzinnen. Er is deze avond dan ook gebak in ruime keuze aanwezig.  

Komt goed uit, want het loopt al weer aardig vol. Toch denk ik in stilte even terug aan die dag dat ik zondermeer op straat kwam te staan met zestien cursisten, toen onverwacht besloten werd, door de NVHR, om de vervolgcursus op te heffen. Op persoonlijke titel toch doorgegaan met technische lezingen en nog altijd druk bezocht. Met dank aan diegenen die mij dat mogelijk maken door een geschikte ruimte ter beschikking te stellen en de nodige medewerking verlenen.

Deze speciale avond, na een korte inleiding, een interessante lezing door Geert Paulides PA7ZEE.

In lumine tuo Videmus lumen.  In Uw licht zien wij het Licht.

Misschien voor de lezers een wat wonderlijk begin deze regel, maar tijdens de voordracht van Geert zal het de aanwezigen al snel duidelijk worden. Met Geert samen hebben wij gedurende lange tijd in diverse locaties in ons land spreekbeurten gehouden over het BTTF-programma. Geert sprak daar over de werking van kristalontvangers.

Het wikkelen en berekenen van spoelen, waaruit al snel bleek dat een bewikkelde kartonnen koker van een closetrol een grotere Q-factor heeft dan een 402 spoel van Amroh. In het hierop volgend verslag wordt daar uitvoerig door Geert over gesproken en nog veel meer dat het beluisteren waard is. Zelf demonstreerde ik tijdens deze avonden een vonkzender wat al snel een gevaar bleek voor pacemakers en GSM-telefoons. Ter waarschuwing ging Geert dan ook eerst rond met een bord “Hoogspanning Levensgevaar”.

Is deze spanning werkelijk zo hoog? Om een antennevermogen van 6 watt op te wekken is een behoorlijke spanning nodig.
Met de formule ½ C.V².f , waarin C de Leidsche flesch = 150 pF en f een toonfrequentie van 200 hertz, komen we dan op 20 kilovolt in de antenne. Dus toch oppassen en vooral de opgestelde groundplane antenne niet aanraken. Tijdens een demonstratie waarbij het zaaltje zich met ozonlucht vulde en de aanwezigen met angstige blikken naar de antenne keken. Hoor ik Geert achter mij zeggen: “Ik hoop dat je dit kan verantwoorden!” Ik kijk om en daar stond Geert met een compleet menselijk geraamte. Ik zag toch van schrik iemand opstaan die waarschijnlijk dacht: "Ik kan maar beter bijtijds naar huis gaan".

Na nog even een kort onderling overleg is het tijd  voor Geert zijn spreekbeurt. Hieronder het opgetekende verslag van deze avond.

Het is 1948 en tante Cor en oom Jan komen inwonen in het gezin Paulides. Oom Jan, die bij de PTT werkte, had verstand van radio en de achtjarige Geert mag van oom een kristalontvanger bouwen. Enthousiast gaat Geert met behulp van Oom aan de gang. Alleen het belangrijkste onderdeel het kristal ontbreekt. Dan blijkt een grote familie met veel kinderen toch weer zijn voordeel te hebben met Nieuwjaar wensen. Met alle bij elkaar gekregen centen, dubbeltjes en kwartjes kan dan eindelijk het kristal gekocht worden.

Het toestel werkt! ‘s Avonds in bed stiekem luisteren naar de sterke zender van Radio Luxemburg. “Your Station of the Stars”. Tot vader hem betrapt en beneden de zekering van de zolderverdieping losdraait. Geert heeft maar nooit verteld dat het toestel geen netspanning nodig heeft. Geert weet het nu zeker hij wil marconist worden. Als hij deze wens te kennen geeft aan zijn ouders, wordt hem duidelijk gemaakt dat daar geen denken aan is. “Zeelui dat is niks, die gaan in verre steden naar de hoeren en dat wil ik mijn zoon besparen”; zegt vader. Later zal Geert ontdekken dat het niet alleen zeelui zijn die dergelijke vrouwen bezoeken.

Het wordt werken aan een draaibank en in 1956 een baantje als leerling elektromonteur dat inhield dat er gleuven gehakt moesten worden in muren om elektrapijpen in te leggen. Later mocht er dan, als zijnde een carrièresprong, pijpen in gelegd worden. Echter niet goed, dan weer gleuven hakken. Geert redde het eindelijk tot draadtrekken. In 1960 bij de Koninklijke luchtmacht als dienstplichtige en daar de opleiding radiomonteur gevolgd. Dan na het afzwaaien avondschool tot zeker 1976, betekende geen tijd meer voor radio. Het resulteert uiteindelijk in het HTS-diploma. Krijgt daarna werk als inspecteur elektrotechniek en communicatiemiddelen. In 2000 met pensioen en met het behalen van het F-examen en het morsediploma de roepletters PA7ZEE.

In 2002 las Geert in een tijdschrift dat in een kristalontvanger een kristaldetector door een LED met een hulpspanninkje vervangen kan worden. In een  onderdelenwinkel werd een low current LED gekocht, één van een glasachtig soort waarvan het licht rood gekleurd is. Dezelfde avond werd de Schottky BAT 85 van de kristalontvanger vervangen door deze LED.

Bij ontvangst van een sterk station werd inderdaad de led ontstoken op het ritme van de modulatie. Op een nacht daarop werd Geert wakker om een uur of drie om even naar het toilet te gaan en daarna toch uit nieuwsgierigheid de ontvanger nog even geprobeerd. Direct kwam er een station binnen en wel uit Alabama: “This is EWTN Global Catholic Radio on five eight two five Kilohertz”; ten gevolge van een wonderlijk propagatie die al gelijk weer weg viel.
Echter net genoeg tijd om in het Engels een regel te laten horen uit Psalm 36/10. “Want bij U is de fontein des levens, in Uw licht zien wij het Licht”. Na deze herderlijke boodschap viel het station weg door fading. Geert liep als verdwaasd naar zijn stonde. Trees, zijn vrouw, ook wakker geworden zei: “Wat ben je toch allemaal aan het uitspoken?“ Waarop Geert zei: “Ik heb het licht gezien”. Trees draaide zich om en mompelde: “Doe het dan nu maar uit en ga alsjeblieft slapen”.

Op een zonnige dag tijdens een vakantie op Gran Canaria, dromend in zijn ligstoel, een glas koele Sangria binnen handbereik, komt Geert op het idee om iets te organiseren met kristalontvangers. Weer terug in Nederland weet hij al snel enige kennissen enthousiast te maken voor zijn idee. Het BTTF  ‘Back To The Future’- programma.  Om het plan te promoten worden er in het gehele land lezingen gehouden. Geert vertelde tijdens deze lezing dat hij mij PA3HDY daar voor heeft benaderd en samen bezochten we diverse VERON locaties. Geert als Radiozendeling en ondergetekende zijnde de Radiohistoricus. Eén keer per jaar zou er dan een wedstrijd gehouden worden, wie de mooiste en technisch hoogstaande passieve ontvanger gebouwd had. Ik mocht als beoordelaar in een jury plaatsnemen waarbij ook Dick Rollema, PA0SE, werd uitgenodigd. De eerste prijs was een wisseltrofee, een door Geert vervaardigde Corver kristalhouder.

Alhoewel serieuze techniek werd verteld tijdens deze tournee langs diverse locaties was het meer een cabareteske voorstelling vol grappen en ook voor ons onverwachte gebeurtenissen. Zelf demonstreerde ik de vonkzender wat vaak meestal een geweldige indruk maakt mede door de berekeningen van leidsche flessen enzovoort. Geert echter is nog altijd gek op kristallen. Elke avond liep hij met een groot brok kristal op zijn vooruit gestrekte hand de zaal in, met de woorden: “Dit is een radio!!”

Ongeloof duidelijk zichtbaar op de gezichten, maar snel werd duidelijk dat demodulatie het aller belangrijkste onderdeel is voor een ontvanger. Toch op de Veluwe ging dat mis. Het was in de winter en het idee om eerst in een restaurant wat te eten door vroeg op pad te gaan om files te vermijden, liep in het honderd. Alles in het besneeuwde landschap was gesloten. Het seizoen was voorbij. Dan als in een sprookje zien we zowaar een pannenkoekrestaurant. Wij zijn de enige die binnen stappen. Twee meisjes die de bediening verzorgen keken verrast op dat er eindelijk klanten binnen komen. We werden verwend met uiensoep en ieder een enorme spekpannenkoek en tot slot een soort pudding met een onoverzienbare berg slagroom.

Heerlijk dat wel, maar we voelden ons twee keer zo zwaar. Het werd derhalve een moeizame avond. Als Geert dan de zaal inloopt met zijn act met het kristal, vraagt iemand laat eens kijken. Geert bukt zich, een man die achter hem zit en langs Geert heen kijkt om ook iets te zien, hoort een enorm geluid vlak bij zijn hoofd. Een geweldige, in de darmen ontwikkelde, gaswolk zocht noodgedwongen een uitweg. Niet tegen te houden, er werd zelfs door enkele aanwezigen een rookwolk gezien. De man zakte van zijn stoel op zijn knieën en met zijn armen ten hemel gericht, schreeuwde het uit: “God allemachtig!!”.

Na afloop dachten we er even over om dat bij de volgende spreekbeurten er in te houden, maar gezien de wat omslachtige voorbereiding  hebben we daar toch maar van af gezien. In Tilburg konden we het lokaal niet vinden na enige tijd heen en weer rijden waren we er zeker van dat we in buurt moesten zijn. Op een grasveld zagen we wat jongelui lopen en ook een wat oudere man liep daar wat rond. Geert zei: “Vraag het eens aan die mensen” Ik liep het veld over en vroeg aan de man , weet u waar het VERON lokaal is. Nou dat wist hij gelukkig en nog vlakbij ook. “Maar waarom komt u dat zo midden in een wedstrijd vragen aan mij als scheidsrechter?”

Het wordt tijd om de meegebrachte ontvangers te bekijken die Geert in een grote plastic bak heeft mee gebracht. Als eerste de inmiddels beroemde Amroh jampotontvanger.

Dan volgt daarop de verbeterde en versterkte super jampotontvanger senior.

De meeste indruk maakt bij vele het op uniframe gebouwde batterij eenpitter type UN-9 van 1952.  Deze bouwwijze roept bij velen herinneringen op van hen die lezers waren van Radio Bulletin. Vanwege het uniframe een van de duurdere toestellen die wij te zien krijgen.

Dan het boek dat velen er toe heeft aangezet om zich te verdiepen in radiotechniek en zelfs nu nog graag gelezen wordt. “De club van draadje pakt het op.“

Vervolgens de kortegolf filmdoosjesontvanger uit 2003, het al eerder beschreven ontvangertje dat door velen nagebouwd is na een jacht op lege filmdoosjes.

Dan de veel besproken hemelwaterontvanger, zogenoemd in verband met spoelen gewikkeld op delen van afvoerpijpen, die in elkaar geschoven kunnen worden. Een erg goed werkende radio, waarvan een gedetailleerde beschrijving te vinden is in de AMSTELSTRALER van 1 maart 2004.

Ook heeft Geert  nog nagebouwd, volgens historische gegevens, het ontvangertje, lang geleden tijdens de oorlog gemaakt door militairen in gevangenschap met als detector een roestig scheermesje. Het werkt ook nog,  echter alleen een Duitse zender werd in die tijd ontvangen, met de nodige propaganda. Dus eigenlijk achteraf nooit bruikbaar geweest.

Niet te vergeten dat Geert tevens zendamateur is en dan mag een zender niet ontbreken. Maar ook hier is Geert creatief in wat te zien is op onderstaande foto. Als seinsleutel wordt een met paperclips uitgevoerde paddel gebruikt om morse te kunnen seinen.

Een prachtig voorbeeld van een zender in een sigaren kistje, waar vele succesvolle verbindingen zijn gemaakt is deze kristalgestuurde miniatuuruitvoering met twee batterijbuizen.

Echter deze is wel heel erg mooi! Kan het nog kleiner?

Geert doet ook veel werk voor jongeren, op scholen geeft ook les voor de opleiding Novice zendamateur en reeds 50 leerlingen hebben door zijn lessen het diploma kunnen behalen. Maar ook de schoolklassen, die ondanks dat voor hun een kristalontvanger hopeloos ouderwets moet lijken, als je het vergelijkt met wat je nu al voor zeg drie Euro kan kopen, dat op vele  banden radiostations in ruime mate kan ontvangen. Toch blijkt dat bij velen toch een enthousiasme te ontstaan als met zo weinig middelen en zelfs zonder batterij blijkt dat er iets ontvangen kan worden. Dan ook nog zelf gemaakt! Geert demonstreert hier op onderstaande foto’s zo’n type ontvanger.

Rest nog de oude seinsleutel de Spark Key uit 1920 die door Geert geheel is gerestaureerd en nu weer gebruikt wordt. Een prima sleutel met een handige knop met onderliggende ring die soepel seinen mogelijk maakt.

Zo langzamerhand ligt de tafel vol met allerlei huisvlijt van een gedreven radiozendeling. Zelfs zoveel dat er nog nauwelijks plaats is voor de consumpties die door Jan Duin worden binnengebracht.

Piet van Schagen, PA3HDY (radiohistoricus)