Deze avond stond in het teken van een ontwerp van Gyula Kiss.

De vaste bezoekers hadden dan ook al het volgende bericht opgestuurd gekregen over deze bijzondere interessante verhandeling.

Aanstaande dinsdag een speciale lezing over een krista gestuurde zender op de 1,8 MHz met een gering aantal onderdelen, dat in staat is op 0,5 watt energie aan de antenne te leveren. Wist Gyula ons al eerder te verrassen met zijn Step-Up converter, is het nu deze wonderlijke schakeling waarin een simpel klein torretje BC548 slechts als de onrust in een uurwerk functioneert en de berekende spoelen de dienst uitmaken. Het toestel is bij mij thuis beproefd en bemeten en de kwaliteit van het signaal is op hoog niveau en het moduleren is eenvoudig maar doeltreffend. Een aanrader voor de zendamateurs onder ons om deze avond niet te missen!! Dit onderwerp zal zeker iedere licentiehouder niet alleen interesseren maar tevens verbazen!! Een geheel nieuwe ontwikkeling zoals Gyula mij liet weten in de zendtechniek.

Al bij binnenkomst van de eerste bezoekers was Gyula al druk bezig om alles op te stellen en voor te bereiden.

Tegen achten werd het flink druk en stoelen moesten er bij gehaald worden om iedereen van een zitplaats te voorzien. Op verzoek van Gyula hield ik eerst een korte openingsvoordracht, waarin ik terugblikte op de afgelopen reparatiedag in Driebergen.

Weer een heel succesvol gebeuren waarin weer diverse toestellen na deskundig herstel door de aanwezige ervaren technici weer met de gelukkige eigenaar naar huis konden. Jammer dat in het zaaltje slechts, zij het met moeite, FM ontvangen kan worden. AM ontvangst is onmogelijk vanwege elektronische aansturing van lichtornamenten en diverse andere zaken. Zelfs een toch technisch hoogstaande ontvanger bleef zelfs op FM wild staan fluiten wat aanleiding was om diverse theorieën te ontlokken bij de technici. Achteraf bleek het toestel ver buiten het zaaltje goed te functioneren. Toch maar proberen een andere ruimte te gebruiken waar deze overlast zich niet voordoet.

Al direct kwam er haastig iemand op mij af lopen met een transistorontvangertje of ik die maar even in orde wilde maken. Ik moest de man al gelijk teleurstellen want voor mij geldt alleen het repareren van oude buizentoestellen en geen modern spul dat nog te koop is in iedere radiozaak. Ik heb de man dan ook verwezen naar een van onze moderne transistorspecialisten. Gelukkig toch een buizenradio maar daar iedereen zo langzamerhand weet dat ik luidsprekers repareer kreeg ik nauwelijks de gelegenheid om daar bezig mee te zijn. Zeer veel vragen over gesneuvelde luidsprekers en vooral over conussen die ten prooi zijn gevallen aan knaagdieren. Er kwam zelfs iemand naar mij toe met een doosje dat volgens hem op gewichtjes leek maar daar toch twijfels over had. Het zou met radio te maken hebben. Het bleken koperen bussen te zijn voor Philips luidsprekers

Deze magneetmallen worden gebruikt om in de magneetspleet te steken als de spreekspoel er uit genomen wordt om het magneet veld niet te verstoren en om de bij het losnemen van de magneet de pen in het midden te houden. Ik vond het een zeldzame vondst en raadde de man aan dat goed te bewaren als curiositeit. Gezien de vele vragen over het zelf maken van een conus voor een penluidspreker heb ik dat nog even uitgelegd op het bord met een eenvoudige tekening. Is de conus opening bijvoorbeeld 16 cm en de penhoogte 6 cm dan is de schuine zijde gemakkelijk te berekenen en is 10 cm. Er is dus een rond stuk papier nodig met een doorsnede van 20 cm. Daar moet een stuk tussen uit geknipt worden. Dat is te berekenen door de omtrek van de opening van 16 cm  af te trekken van de omtrek van het papier met de middellijn van 20 cm. Dat zal uitkomen op 12,5 cm. Wel rekening houden met een rand van  ongeveer 1 cm om het aan elkaar te lijmen. Enfin op het bord heb ik dit als voorbeeld uitgewerkt en verteld hoe met etalagekarton de conus gemaakt kan worden.

Opvallend voor vele reparateurs was mijn soldeerrevolver. Voor velen een soort loodgietersinstrument maar wie veel reparaties heeft gedaan bij mensen thuis weet wel beter. Altijd een probleem om een hete soldeerbout op een geleende asbak op een tafel of vloer neer te leggen. Waar dan nog een vlekkeloos mooi kleed op ligt, alhoewel je daar natuurlijk al een krant op hebt gelegd. Maar rolt dat er per ongeluk af zonder dat je dat merkt dan zijn de rapen gaar.

Het laatst dat ik een soldeerbout gebruikte was op een adres in de Jordaan.  Een tv die er onverwachts mee was opgehouden. Het was in de avond dat ik daar aanbelde en met een touw werd van boven af de deur opengetrokken. Eenmaal boven op de tweede verdieping hield een vrouw de deur open van haar woning om mij binnen te laten. Nu niet een type vrouw met, laat ik het maar netjes zeggen, een potentieverhogende uitstraling.

Wat mij al direct opviel in de gang was een haak naast de kapstok met daaraan een hondenriem.  Daarboven een bordje in een keurig lijstje  waarop met forse zwarte letters stond RIEM. Even verder een eetbakje voor een hond met ook daarboven op de muur een bordje met het woord BAK. Nou ja ik was al tijdens de vele reparaties al vaker vreemde zaken tegen gekomen dus volgde ik de vrouw naar de kamer. In een zogenaamde luie stoel zat een zware man die moeizaam opstond om mij te begroeten waarbij het mij opviel dat hij zeer slecht ter been, nauwelijks kan lopen.  De kamer was vrij sober voorzien van meubilair echter mijn oog viel gelijk op een bordje laag naast de potkachel met het woord  BOT er lag dan ook een afgekloven been voor. De tv stond op een tafeltje vlak bij het raam en ik kon er zo gemakkelijk aan werken. De vrouw schonk voor mij een kop koffie in dat prima smaakte en ook een koekje ontbrak niet. De storing bleek ook niet zo ernstig te zijn wel bleek ook hier de soldeerbout nodig.

Op mijn vraag kreeg ik een mooie asbak om de bout op te leggen en naast mij op de grond liet ik de bout warm worden om daarna het defecte onderdeel te vervangen. Op dat moment kwam er een hondje aanlopen. Het beestje bleek aangekleed met een rood rokje een jasje in dezelfde kleur en sokjes om haar pootjes. De vrouw die mij verbaasd zag kijken haastte zich om mij te vertellen dat zij geen kinderen konden krijgen en daarom hadden gekozen voor een hondje. Dat het paar kinderloos was kon ik mij wel voorstellen, maar ik antwoordde haar dat ik het mij een lief beest lijkt. De vrouw beaamde dat en vertelde dat haar man het hondje leerde lezen, geen moeilijke woorden maar met drie of vier letters moet toch kunnen. Nu begreep ik waarvoor die bordjes met teksten zijn die ik her en der in woning zag staan. Het hondje, toch nieuwsgierig, liep nu naar mijn hete soldeerbout om er aan te snuffelen. Ik schrok er van en riep: “Pas op straks verbrandt zij haar tongetje.” De vrouw pakte het hondje op en zei: "Wacht u maar even" en liep weg. Even later kwam zij terug met een gevouwen stuk karton dat ze naast de asbak plaatste waar mijn bout op lag. Maakt u zich verder maar geen zorgen zij zal er nu wel van afblijven. Nieuwsgierig keek ik wat er op stond met een viltstift had de vrouw er op geschreven met grote letters “AU”. 

Het hondje zag ik nog wel even wat rondscharrelen bij mijn soldeerbout. Ik hoopte maar dat het hondje het echt zou kunnen lezen. Het beestje is echter daarna zelfs niet meer in de buurt geweest van de bout. Misschien had zij het toch gelezen en begrepen, wie weet. De tv was snel weer in orde en ik ging weer op huis aan. Maar sindsdien neem ik altijd een soldeerrevolver mee om schroeivlekken en verminkte huisdieren te voorkomen.

Het is tijd om het woord te geven aan Gyula die nu zijn nieuwe vinding zal uitleggen en demonstreren. De zender is gebouwd volgens de Po=1T + 2RCL formule. Onbegrijpelijk voor iedereen, maar Gyula legde uit dat het betekent 1 transistor en 2 weerstanden, condensatoren en spoelen.

Het aantal onderdelen is dus niet zo groot. Het is een oscillator volgens het Colpits principe. Welke afgestemd kan worden in de 1,8 MHz amateurband, voorheen de Visserijband. Met in de emittor een smoorspoel met koppelwikkeling om de antenne te kunnen aansluiten. De smoorspoel in de emitter maakt de impedantie zeer hoog voor het HF-signaal. Door deze toepassing kan de tt-waarde van de draaggolf op de smoorspoel oplopen tot wel 10 x de aangelegde voedingsspanning (120 volt !! Ub = 12 volt). De basis van de BC 548 heeft een vaste instelling.

De transistor dissipeert nagenoeg geen vermogen door het fasegelijk mee swingen van de nagenoeg gelijke spanningen van de sinussen tussen de afstemkring en de smoorspoel, waardoor de schakeling een vermogen kan afgeven tussen de 0,25 en 0,5 watt!! Met een rendement van 95%!!

Als extra is een Xtal van 1,8 Mhz tussen collector en basis geschakeld in een Pierce schakeling. De VFO-oscillator wordt daar ook op afgestemd middels het verdraaien van de kern, zodat de schakeling zal gaan locken en staat dan vast op de kristalfrequentie.

Door nu de kern te verdraaien zal de spanning iets groter of kleiner worden maar de frequentie verandert niet. Uit de voeding wordt een stroom van 60 mA getrokken. De transistor kan gemakkelijk deze 60 mA verwerken en wordt zelfs niet warm. Het hoeft alleen voor het nodige zetje te zorgen net als bij een schommel. Het meeste werk doen de spoelen. Daar het sinussignaal op de emitter zeer schoon is, wordt hier de HF-energie afgenomen middels een secundaire wikkeling op deze smoorspoel. Welke een aanpassing heeft van 50 ohm waarmee de draaggolf met een uitkoppelspoel in resonnantie, het HF-signaal naar de antenne wordt gebracht.

Deze spoel is gemakkelijk te berekenen met de formule L = 1/2pix 2 x F2 x Cant. Voor de modulatie zijn er drie manieren. Bij voorkeur door in serie met de voedingslijn een trafo op te nemen met een secundaire impedantie van 2 à 300 ohm met een lage Ri, er kan AM gemoduleerd worden volgens het Meisner principe. De antenne-energie zal dan kleiner zijn door de spanning val over de secundaire van de modulatie trafo. Ook kan op eenvoudige wijze een weerstand in de voeding opgenomen worden die zo gekozen moet worden dat de halve voedingsspanning over de weerstand staat. Via een condensator kan dan een LF-signaal worden toegevoerd. In plaats van een weerstand kan ook een smoorspoel opgenomen worden met een lage Ri en zal het zelfde effect hebben als met de weerstand.

De demonstratie verliep succesvol. Als antenne werd slechts een paar meter soldeerdraad gebruikt, niet een antenne die erg geschikt is maar voldoende voor de demonstratie.  Met een absorptiemeter is goed te zien dat de antenne energie uitstraalt.

De frequentiemeter blijft vrij constant op 1.8 MHz staan.

Een 600 Hz LF-signaal waarmee wordt gemoduleerd, laat op de scoop een loepzuiver signaal zien dat tot maximum 100 % gemoduleerd kan worden.

De onder de bezoekers aanwezige gelicenceerde zend- amateurs zijn zeer belangstellend en komen naderbij om het van dichtbij te bekijken.

Een lampje aangesloten op de zender uitgang licht fel op en in serie met de antenne blijft het wat zwak gloeien maar geeft hier mee aan dat er door de draad stroom vloeit

Tot grote verassing toont Gyula ook nog een lineair die gekoppeld kan worden aan deze oscillator, hiermee kan het uitgangsvermogen nog flink opgevoerd worden. Het negen volts batterijtje zal dat niet meer aankunnen en is wel een zwaardere voeding nodig.

Al met al weer een gezellige avond met weer veel interessante techniek. Tijdens de wat laat ingezette pauze altijd ook tevens tijd voor het lessen van de dorst en wat lekkere hapjes wordt nog lang na gesproken over deze goedwerkende minuscule zender. Een ontwerp dat toch zeker zeer vernieuwend genoemd mag worden.

Piet van Schagen.