Verslagen Radiocafé
Verslag 22 juli 2008: De stereodecoder

Over het algemeen zijn het de vaste bezoekers die elke keer naar het café komen. Nu naar bijna twee jaar viel zelfs het woord ‘Stamgasten’. Maar het café is begrijpelijk voor iedereen toegankelijk. John Hupse zou deze avond uitleg geven over de stereodecoder en hoe de daarvoor meegebrachte tuner af te regelen.

Eerst echter hield ik een korte toespraak, naar aanleiding van vragen die waren gesteld over de voorgaande lezing betreffende de ringkerntrafo. Is het nu werkelijk zo dat deze trafo’s zo’n gering magnetisch strooiveld hebben, dat de uitgangstrafo onder het chassis en de voedingstrafo er precies boven gemonteerd kunnen worden met slechts één bout? Overigens is de compacte bouw van een versterker niet doorslaggevend wat betreft de uiteindelijke kwaliteit van het geheel.

Ik moest daarbij denken aan Zénobe Gramme die ter verbetering van de toentertijd gebruikelijke gelijkstroom dynamomachines in 1869 een ringkern ging gebruiken waarop 30 gelijke spoelen met elkaar in serie doorverbonden waren aangebracht. De onderlinge verbindingen waren verbonden met een commutator waarop een verstelbaar juk met twee koolborstels. Dit geheel draaide tussen twee magneetpolen. De geïnduceerde spanning komt via de commutator op de borstels te staan. Bij belasting loopt er ook stroom door de spoelen van deze rotor ook wel anker genoemd. Deze stromen zijn op hun beurt weer oorzaak van een magnetisch veld waarvan de Noord Zuid as niet gelijk valt met die van de magneet polen waar de rotor tussen draait. Dit rotor veld oefent daardoor een verschuivende werking uit op het hoofdveld. Men noemt dit ankerreactie. Met het verstelbare koolborstel juk kan de meest gunstige stand gevonden worden.

Vergeleken met andere dynamo’s geeft deze Gramme dynamo door het grote aantal ankerspoelen een vrijwel constante gelijkspanning en kan derhalve daarbij een bijna gelijkmatige gelijkstroom leveren met een hoog vermogen. Bij een eerste proef kon per elektrolyse 600 gram zilver in een uur neergeslagen worden op een bronzen voorwerp. Dan blijkt in 1873 dat deze dynamomachine ook als motor kan werken zoals werd gedemonstreerd door Fontaine tijdens de wereldtentoonstelling in Wenen. Dan moet er toch vanuit de ringkern bij het aansluiten van een gelijkspanning op de borstels een sterk magnetisch veld gevormd worden om het anker tot draaien te bewegen of niet soms?

Trouwens was dat ook al niet het geval bij het leveren van stroom als de machine als dynamo gebruikt wordt (bij gelijkstroom spreken we altijd over een machine, daar het als dynamo of motor gebruikt kan worden.) Wat de trafo’s betreft, weten we dat het zogenoemd ‘wild wikkelen’ waarbij hoge spanningsverschillen kunnen ontstaan tussen windingen en de onderlinge capaciteiten vrij groot zijn niet te vergelijken zijn met een netjes laag voor laag gewikkelde trafo onderling geïsoleerd met geolied papier.

Geen reactie bij de toehoorders maar toch iets om over na te denken wat er waar is van al die ringkernverhalen. Nog altijd ligt het ontwerp van de Gramme-dynamo met de ringkern aan de basis van alle gelijkstroom machines.

Tijd om het woord te geven aan John Hupse. Het hoofdthema van deze avond ‘De stereo decoder’ nu niet direct zo’n gemakkelijk onderwerp. FM-detectie door middel van een ratiodetector of Foster Seely is al een stuk ingewikkelder dan het detecteren van AM-signalen met een roosterdetector.


Nu ook nog begrijpen hoe een stereosignaal uiteindelijk hoorbaar gemaakt wordt, even tijdens een technische voordracht in het radiocafé, lijkt een onmogelijkheid. Toch weet John het op een over duidelijke manier te vertellen. Het is toch een complex signaal dat niet alleen de draaggolf bevat met zijn 75kHz frequentiezwaai, ook nog een dubbelzijband AM-signaal met een onderdrukte draaggolf van 38 kHz en om deze draaggolf weer in de ontvanger terug te brengen, een pilot-toon van 19 kHz welke in de ontvanger met een frequentieverdubbelaar naar 38 kHz wordt gebracht om de onderdrukte draaggolf weer terug te brengen.

Er wordt een ratiodetector gebruikt die het voordeel heeft dat er geen aparte begrenzer (limiter) nodig is en dan ook nog extra vier dioden geschakeld als ringmodulator. Met schetsen op het bord en wat berekeningen werd duidelijk gemaakt dat het een zaak van optellen en aftrekken is om uiteindelijk een laagfrequent stereosignaal over te houden. Om een en ander aanschouwelijk te maken is een B&O stereo buizenontvanger meegebracht met de bijbehorende luidsprekers.



Hoe moet zo’n ingewikkelde schakeling afgeregeld worden. Daar is natuurlijk meetgereedschap voor nodig en hiervoor werd gebruikt de Philips PM6455 de 'Service-Stereo-Coder'. Dat kan op het gehoor gebeuren of met gebruik van de stereo-indicator van de ontvanger. Slechts met een simpel schroevendraaiertje demonstreerde John hoe gemakkelijk dat gaat.

Natuurlijk speelt hier een dosis ervaring mee en ik zou als beginner daar toch voorzichtig mee zijn. Dan is er even pauze, waarbij de tafel weer feestelijk en kleurrijk werd voorzien van diverse frisdranken, koek, kaas, worst en noten. Wat begrijpelijk door de aanwezigen zeer wordt gewaardeerd. Daarna was er gelegenheid het toestel nader te bekijken en vragen te stellen.
Het ziet er toch erg volgebouwd uit en waar moet je nu precies meten? Waar bevindt zich de detectie? De foto’s laten zien dat het nog niet zo gemakkelijk is om wegwijs te worden in deze complexe schakeling.
Niet alleen een schema is handig maar vooral een tekening van de bedrading en plaats van de onderdelen om de juiste punten te vinden waar zo nodig de probe van de scope geplaatst kan worden als men die wil gebruiken om storingen te zoeken of om af te regelen. Met behulp van de scoop wordt op begrijpelijke wijze gedemonstreerd hoe te handelen om een keurig in evenwicht zijnd stereosignaal te verkrijgen.

Het is natuurlijk ondoenlijk om uitgebreid te verhalen hoe deze lezing woordelijk is gebracht en de complete tekst even neer te schrijven. Het verslag dient om te laten weten waar over gesproken is op de betreffende avond en ook anderen kan bewegen ook eens ons café te bezoeken. In ieder geval een heel interessante en leerzame avond.

Piet van Schagen