Verslagen Radiocafé
Verslag 29 april 2008: FM-inbouwontvanger Philips 7455

Piet van Schagen kan er dit keer niet bij zijn, en heeft mij gevraagd een lezing naar keuze in het Radiocafé te verzorgen. Het is niet zo druk, de 'harde kern' van de cafébezoekers is gelukkig wel aanwezig.

Ik heb een kartonnen doos met een drietal Philips FM-inbouwapparaten van het eerste uur meegenomen, waaronder de zeldzame Philips 7455 (eigendom van Eric Spanjersberg) en twee Philips 7768 ontvangers. Ook een oude FM-kamerantenne heeft een plaatsje gevonden in de doos. Een van de aanwezigen herkent de inhoud direct als 'oude troep'.
Na een halfuurtje te hebben bijgepraat begin ik mijn verhaal bij de activiteiten van de Amerikaanse radiopionier Edwin Armstrong. Hij heeft in 1933 niet alleen het huidige FM-omroepsysteem bedacht, maar had toen al een aantal belangrijke vindingen op het gebied van de radio op zijn naam staan. Zoals de regeneratieve detector (1914) en de superregeneratieve detector (1922). In 1935 demonstreert Armstrong zijn FM-breedbandsysteem op de hoogste verdieping van het Empire State Building in New York. Dit leidt een paar jaar later tot de invoering van FM voor omroepdoeleinden in de Verenigde Staten. Toen nog op een andere frequentie dan tegenwoordig, namelijk het gebied tussen de 42 en 50 MHz. Dit werd later kanaal 1 ten behoeve van de televisie waardoor de FM-omroepband moest opschuiven naar het gebied boven de 87 MHz.

De invoering van FM in Europa liet nog wat op zich wachten, maar eind 1949 was het dan zover. Deutsche Philips ontwikkelde voor deze gelegenheid een superregeneratieve FM-ontvanger die kan worden ingebouwd in de Philips toestellen BD400A en BD500A. Het apparaatje heeft het typenummer 7455 en wordt vastgeschroefd op de binnenzijde van de achterwand. Door een rechthoekig gat steekt in dat geval een hardkartonnen duimwieltje uit het toestel, waarmee op de zender kan worden afgestemd. Het bereik van de ontvanger is 87 tot 101 MHz. Er wordt gebruik gemaakt van een buis van het type ECH43, die eigenlijk is ontworpen als mengbuis voor autoradio's.

Al snel blijkt de gevoeligheid van deze 7455 onvoldoende. Philips bedenkt direct een modificatie volgens het reflex principe, waardoor de gevoeligheid stijgt tot circa 200 µV. Nog geen vetpot, maar voldoende bij gebruik van een VHF-dakantenne.

De schakeling wordt op het schoolbord getekend, en blijkt te bestaan uit een hf-isolatieversterker, gevolgd door een superregeneratieve detector. Deze detector is techniek uit 1922, maar omdat dit weinig is toegepast in omroepontvangers wordt er wat dieper op de werking ingegaan. Door een genererende detectorbuis in een rap tempo (ongeveer 20 kHz) in- en uit te schakelen wordt bij een relatief brede doorlaatband een hoge gevoeligheid bereikt.

Helaas is deze ECH43 minder geschikt als hf-versterker. Dat komt omdat het rooster van de triode is doorverbonden met rooster 3 van de heptode. Dit is normaal bij een mengbuis, maar leidt bij de hier besproken toepassing tot een vrij lage versterkingsfactor. De opvolger van de Philips 7455 is de 7768, bij dit apparaat heeft men het aantal buizen verdubbeld tot twee waarmee het euvel van de lage gevoeligheid is verholpen. De 7768 duikt nog wel eens op, ook in Nederland. Meestal ingebouwd in radiotoestellen uit 1951, zoals de Philips BX410A.

Na de pauze wordt een ontvanger uit 1950 tevoorschijn gehaald die via de grammofooningang op de de 7455 wordt aangesloten. Het is een originele Aetherkruiser AK1502 uit de Van der Heem fabriek in Den Haag. Een oerdegelijk toestel dat al 58 jaar voortreffelijk speelt en niet van plan lijkt om hiermee op te houden. Het lukt zowaar om 2 plaatselijke FM-zenders uit de lucht te plukken, hoewel het geluid wat vervormt doorkomt. Dat komt omdat een regeneratieve detector in wezen een AM-detector is, en men zich bij deze Philipsapparaatjes dus moet behelpen met flankdetectie. Hierdoor worden de voordelen van FM (minder storingsgevoelig en betere geluidskwaliteit) in een klap teniet gedaan.

Dit was voor Van der Heem precies de reden om zoiets niet in de handel te brengen, en direct een echte VHF-inbouwontvanger met ratiodetector te ontwerpen. Dit werd de Erres FM521, een superheterodyne uitgerust met een unieke 18 MHz middenfrequent versterker.

Na deze demonstratie wordt de Aetherkruiser discreet teruggeschakeld op Middengolfontvangst en praten we gezellig na over Errestoestellen uit 1925 aan de hand van een paar door Dick Zijlmans meegebrachte Stokvisbrochures.

John Hupse