Verslagen Radiocafé

22 april 2014: Lezing over Verseveldt, Radio-ontvangtoestel type HV4

Tekst  radiocaféverslag Geert Paulides (PA7ZEE)

Het begon in het najaar van 2001 met het opruimen van de zolders van Radio pionier Henk Jesse PCII na zijn overlijden in januari van 2001. Bekend van de eerste radioverbinding die hij maakte met Amerika op 113 meter, de korte golf. De zolders waren overvol afgeladen met divers radiomateriaal dat zoveel mogelijk verkocht moest worden. Samen met de dochter van Henk Jesse heb ik deze enorme klus aangepakt. Echter welk prijskaartje moet er aan gehangen worden en wat is de betekenis van bepaalde voorwerpen?

Ik haalde daarom Piet van Schagen erbij, waarmee ik al eerder jarenlang samen het BTF-programma heb gepromoot op diverse locaties in Nederland en die waarschijnlijk alles op de juiste waarde weet te schatten. Als ik een stoffige kist vindt om daar gesorteerde spullen in op de bergen, wijst Piet van Schagen mij er op dat het een gesloopt radiotoestel is. Bij het openen van het deksel zie ik gelijk een paar buisvoeten en nu valt mij ook het ebonieten front op, waarop nog duidelijk leesbaar staat “Radio Verseveldt“. Terwijl ik met enige verbazing de zaak bekijk hoor ik Piet zeggen dat dit voor mij een aardig restauratie project kan zijn. Na enig nadenken ben ik het wel met hem eens en besluit om dat te doen.

Bij dit restauratieproject, bijna onbegonnen werk, ben ik geweldig geholpen door mijn radiovrienden Piet van Schagen, Ben Koks en Frank Nijs. Zonder hun hulp en medewerking was ik niet zover gekomen. Nu dertien jaar later moeten nog enkele niet noemenswaardige kleinigheden verricht worden, maar ondanks dat is het toestel weer te bewonderen in dezelfde staat zoals het lang geleden te koop stond in de winkel van het Radio Technisch Bureau Herm Verseveldt.

Wat is mij bekend geworden over de heer Herm Verseveldt (1892-1960). Hij begon zijn loopbaan als leerling instrumentmaker bij de Nederlandsche Radio Industrie in Den Haag (Idserda). In 1920 startte hij een eigen radiozaak in de Bijlandstraat 188 en vanaf 1922 in de Piet Heinstraat 8, waar hij naast de verkoop van radio-onderdelen ook versterkers en ontvangtoestellen ging fabriceren. Deze apparaten van Verseveldt munten uit door degelijkheid en keurige afwerking, waarbij invloeden van Idserda merkbaar zijn.

In een lijst van diverse geproduceerde toestellen, beginnende bij 1921, vinden we ook het te restaureren toestel uit 1927 de HV4 voor een prijs van 265,- gulden.

Het aangetroffen toestel op de zolder van Henk Jesse bestond uit een eikenhouten kast met een scharnierende klep aan de bovenzijde. Aan de randen versierd met op gespijkerde sierlijsten. Daarin een montageplank voorzien van het enigszins kromgetrokken 5 mm dikke ebonieten front vastgezet met aluminium steunen, maat 8 x 12 cm. Op de montageplank vier lampvoeten en een houder voor een rooster lekweerstand. Tevens nog wat resten van de bedrading dat met deze onderdelen en een klink in de frontplaat is verbonden. Los aangetroffen een stukje flexibel geïsoleerd draad met een zwart stekkertje (aansluiting NRS Batterij) en een grote soldeerlip zoals te vinden op een Philips weerstandskoppeling type 4001.

Omdat verdere gegevens ontbraken moest vanuit allerlei bronnen het toestel worden gereconstrueerd. Je zou dat “reverse enginering” kunnen noemen. Een belangrijke bron is de bespreking van de HV-4 ontvanger van de firma Verseveldt door J.C.Corver in Radio Expres No 12 van 18 maart 1927, waar de eerste aanwijzing uit wordt gehaald. In Radio Expres No 6 van 1928 op pagina 105 wordt vermeld dat het uiterlijk van de nieuwe wisselstroom ontvanger HV3W geheel in overeenstemming met de bekende HV4 van dezelfde firma. Het wordt al snel duidelijk dat het te restaureren toestel een hoogfrequent versterker lamp type A435 een detector lamp A425 en twee laagfrequent versterkerlampen A425 en B405 heeft gehad. De nog aanwezige lampvoeten geven aan dat het absoluut zeker is dat dit de vierlamps HV4 moet zijn.

Er is in het laagfrequent deel gebruik gemaakt van weerstandskoppelingen de Philips 4001. Dit wordt bevestigd door de schroefgaten in de bodemplank. Wonderlijk is wel, dat in de tekst van de advertentie van de Philips type 4001 versterking wordt toegekend.

Mede gezien de ontwikkelingen in 1927 met de solodyne (het Engelse schema dat voor veel andere fabrikanten in Nederland als voorbeeld heeft gediend) wordt de conclusie getrokken dat men twee afgeschermde spoelen van het fabricaat Lewcos heeft toegepast.

Het verzamelen van de onderdelen is een langdurige zaak. Het betekent eindeloos zoeken op radiomarkten, wat op zich natuurlijk leuk is. Toch komen de belangrijkste onderdelen van Ben Koks en Frank Nijs.

Voor mijn verjaardag verraste mijn vrouw mij met een mooie Philips schaalluidspreker, model 2007. Later kwam ik er achter dat zij Piet van Schagen om advies had gevraagd.

Bijzonder is de herkomst van de fijnregelknoppen. Ben Koks herkende de knoppen van een advertentie als EZTOON (Easy tune) in het Citizens Callbook van 1924 waarin Jesse zijn beroemde radioverbinding in heeft aangetekend. Via internet kocht hij de knoppen in de VS voor mij. Dit zelfs voor een lage prijs. Later trof ik deze knoppen ook aan in de prijscourant van Posthumus in Baarn.

Moeilijker was het vinden van de Lewcos spoelen. Piet van Schagen vond er een in Emmen, een nog nieuw exemplaar in een doosje, echter zonder voet en afschermbus.

Gelukkig werd er een uit die tijd een vergelijkende vervanger gevonden van het merk RADIX. Waarschijnlijk in licentie nagebouwde Lewcos spoelen door G.Rohland & Co g.m.b.h te Berlijn.

De maten zijn identiek aan die van Lewcos. De steekmaat van de bevestiging verschilt een weinig met die van Lewcos te zien aan de oude schroefgaten van de bodemplank.

De restauratie begint met de kast die bedekt is met een laag kleverig zwart stof dat deels in de nerven van het hout is gedrongen. Daarnaast zijn er verkleuringen en water vlekken in het gebeitste en oorspronkelijk in de was gezet eikenhout. De kast wordt met een sopje van warm water en afwasmiddel met een oude tandenborstel schoongemaakt.

Het resultaat is een prachtig schoon geworden kast, maar het is nu wel wat kaal geworden en bleek eikenhout. Echter nadat de kast in de Peli antiek was is gezet en met een zachte borstel is uitgeboend ziet het weer prachtig uit.

Toch nog na een uur herhaald en het resultaat is boven verwachting. De water vlekken zijn vrijwel onzichtbaar geworden. Ook de ebonieten frontplaat die helemaal krom is getrokken en erg vuil is vormt een andere uitdaging. Na lang aarzelen wordt de plaat voorzichtig schoongemaakt en onder druk met zonnewarmte recht gekregen.

Op de achterkant van een oude zeekaart wordt de bedradingtekening gemaakt en steeds aangepast als de nog bestaande draadstukken op hun plaats komen. Tegelijkertijd wordt het schema getekend en aangepast naarmate het inzicht groeide door gesprekken met Ben Koks en Piet van Schagen en studie van de alsmaar groeiende voorraad documentatie.

Gegevens:
Merknaam: Herm. Verseveldt, Den Haag, Radio-ontvangtoestel type HV4
Serienummer: 4050
Bouwjaar: eind 1927/begin 1928
Afstemming: middels twee afzonderlijk te bedienen variabele condensatoren
Schakeling: hf-det-2 x lf
Aantal kringen: 2, midden en langegolf omschakelbaar
Terugkoppeling: variabele condensator in plaatcircuit detector
Gloeistroom regelaar

Negatieve roosterspanning: 15 volt voor B405, afzonderlijke batterij
Gloeispanning: 4 volt
Plaatspanning: 80 / 120 volt
Uitgang: telefoon en luidspreker
Lampen: A435-2 stuks A425 en als eindlamp de B405
Merk lampen: Philips

Conclusies: Als je weet dat er vermoedelijk nog maar één exemplaar is van een toestel, dan voel je de verantwoordelijkheid om het zo goed mogelijk te restaureren.
Festina lente = haast u langzaam!!
Veel geleerd van dit restauratieproject en belangrijk!! Zonder je radiovrienden ben je nergens.

Een verkort verslag van de lezing, bewerkt door PA3HDY.